|
ژیاننامەی شێخ محمد طه بالیسانی
ژیاننامەی شێخ محمد طه بالیسانی لە دایك بوونی:
شێخی بالیسانی (رەحمەتی خودای لێ بێ) لە دێی بالیسان لەدایك بووە لە پایزی ساڵی (1336ه –1917م) لە بنەماڵەیەكی دیارو بەرچاو بە شارەزایی و زانیاری و ئایین پەروەری. زانای شارەزاو شەرع زان و راڤەكاری قورئان و بانگ خواز ناوی تەواوی (شێخ محمد كوڕی شێخ گه كوڕی شێخ علی كوڕی شێخ عیسی كوڕی شێخ أحمد بالیسانی، رەچەڵەكی دەچێتەوە سەر (پیر خچری شاهۆی) لە نەوەی موسای كاظمه، لە ڕۆڵەی شهید حسین كوڕی شهید علی كوڕی أبی طالب. وە قەت پەڕۆی سەوزیان بەكار نەهێناوەو نەبە ستوەو (شجرە)یان نەنووسیتەوە، چونكە لای ئەوان زانست و تەقوا گرنگتر بووە لە خۆ دیارخستن بە پەڕۆو (شجرە). نازناوی هۆنراوەی: (داعی) بووە هەروەك لە دێرە شیعرێك دا دەڵێ: محمد أتاك مرتجیا رجاك ویطلب حماك فی القبر ثم الحشر (داعی) أتاك یدعو للعفو لا ترده من لی سواك ربی رباً أریه فقری 4. پەروەردەو گەشەی: لە ناو ناوەندێكی زانستی و ئایین و خزمەتكردنی موسڵمانان پێگەیشتووە و گەل دۆست بووە، باری ئابووریان لاواز بووە. باوكی (شێخ گه) زۆر خۆشی وویستوە هەر بۆیە لە منداڵیەوە بەشداری پێ دەكرد لە كۆڕو مەجلیسی پڕ زانست و بە بەرەكەتەكانی، زۆر ئومێدی پێ هەبوو كە لە دوا رۆژ ببێتە پیاوێكی گەورە. لە تەمەنی حەوت ساڵی چوە بۆ خوێندنی حوجرەو چەندان شوێنی كوردستان گەڕاوە و زۆر ئەزیەتی بینی تا لە 1941/4/5 م بڕوانامەی زانستی وەرگرت لای برا گەورەی شێخ عمر. هەر لەوساڵەدا خێزانی پێكەوە ناو كچی مامی خۆی خواست بەناوی (عائیشە شێخ محمد شێخ علی). لە ساڵی (1946)ز دەبێ بە پێشنوێژو ووتار خوێن لە مزگەوتی گەورەی بالیسان و وانە بێژی قوتابخانەی شەرعی هەر چەندە لە بەغدا بەدوایان دا نارد كە دابمەزرێ لەوێ بەڵام ئەو ژیانی ناو گەل و كەس و كاری هەڵبژارد، چووە بیارە لەساڵی (1371)ك لە سەر داوای شێخانی بیارە بەوانە بێژ لە قوتابخانەی ئەوێ كە بۆ ئەوكات بە ئەزهەری كوردستان ناسرابوو لەوێ مایەوە تاساڵی (1374)ه. دوای ئەوەی (شێخ عمر)ی برای ئەچێ بۆ هەولێر لەسەر پێشنیاری (شێخ محمد)، خۆشی بە دوایدا دەچێ بۆ هەولێر و دەبێ بە ووتار بێژی مزگەوتی (شێخ عمر بالیسانی) لە سێتاقان، وە پێش نوێژو وانە بێژی قوتابخانەی خۆی لە مزگەوتی (حاجی مجید قەردار) لە گەڕەكی إبن المستوفی – تیراوە، دوای ئەوە مزگەوتێكی دروست كرد لە هەمان گەڕەك و گواستیەوە بۆ ئەوێ، تا ئێستا ئەم مزگەوتە بەناوی (بالیسانی)ە. - تێكەڵ بوونی بەسیاسەتی شەرعی: لەبەر ئەوەی مامۆستای بالیسانی روحیەتێكی تێكۆشان و خەباتكردنی هەبوو بە گوێرەی سیاسەتی شەرعی، نەیئەتوانی خۆی بێ دەنگ بكات لە ئاستی ئەو گۆڕانكاریانەی بە سەر ووڵات دا ئەهات لە ڕووی سیستەمی بەڕێوەبردن و دەستور و یاساو زوڵم و ستەم بۆیە لە دوای كۆتایی هاتنی حوكمی پاشایەتی لە عیراق و هاتنی حوكمی كۆماری لە 14/تموز/1958 زاڵ بوونی شوعیەكان بەسەر دەسەڵات، شێخ محمد بالیسانی رەحمەتی خودای لێ بێ بەشداری كرد لە خەبات كردن بۆ گۆڕینی ئەو واقیعە تاڵە. هەر لەوكات و ساتە ناسكە هەڵسا بە كردنەوەی دەستەی (زانایانی ئایینی سەربەست) (جمعیە علماء الدین الا‌حرار). هەندێ چالاكی ئیسلامی و نەتەوەیی كرد. لەوانە بەشداری كردنی لە ئاهەنگی بۆنەی نەورۆز و هەر لەو یادەدا ووتارێكی پێشكەش كردو ڕای خۆی سەبارەت بە نەورۆز دەربڕی كە وەكو یادێكی نەتەوەیی وەربگیرێ نەك وەكو یادێكی ئایینی، بكرێتە هۆكارێك بۆ لادانی زوڵم و ستەم و راماڵینی كۆشك و تەلاری دكتاتۆرو ستەم كارو (زوحاك كردارەكان)، بە تایبەت ستەمی ئەوكات. لەوەش گرنگتر هەڵسا بە گەورەترین جیهاد و تێكۆشان كە بریتیە لە گوتنی قسەی حەق بەرووی دەسەڵاتدارێكی زۆردارو خۆسەپێن. دوای دەرچوونی یاسای باری كەسێتی (قانون اڵ‌حوال الشخصیە) لە ساڵی (1960)ز كە بە پێچەوانەی دەقی قورئانی پیرۆز بوو كە ئایەتی (يُوصِيكُمُ اللَّهُ فِي أَوْلَادِكُمْ لِلذَّكَرِ مِثْلُ حَظِّ الْأُنْثَيَيْنِ فَإِنْ كُنَّ نِسَاءً فَوْقَ اثْنَتَيْنِ فَلَهُنَّ ثُلُثَا مَا تَرَكَ وَإِنْ كَانَتْ وَاحِدَةً فَلَهَا النِّصْفُ وَلِأَبَوَيْهِ لِكُلِّ وَاحِدٍ مِنْهُمَا السُّدُسُ مِمَّا تَرَكَ إِنْ كَانَ لَهُ وَلَدٌ فَإِنْ لَمْ يَكُنْ لَهُ وَلَدٌ وَوَرِثَهُ أَبَوَاهُ فَلِأُمِّهِ الثُّلُثُ فَإِنْ كَانَ لَهُ إِخْوَةٌ فَلِأُمِّهِ السُّدُسُ مِنْ بَعْدِ وَصِيَّةٍ يُوصِي بِهَا أَوْ دَيْنٍ آبَاؤُكُمْ وَأَبْنَاؤُكُمْ لَا تَدْرُونَ أَيُّهُمْ أَقْرَبُ لَكُمْ نَفْعًا فَرِيضَةً مِنَ اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ كَانَ عَلِيمًا حَكِيمًا) النساء: ١١. وە قەراردانی لەلایەن دەسەڵاتی عیراق. شێخ محمد بالیسانی (رەحەتی خودای لێ بێت) هەڵسا بە ناردنی نامەیەكی كراوە بۆ سەرۆكی ئەوسای عیراق و بەڕاشكاوی پێی راگەیاند كە ئەوە پێچەوانەی دەقی قورئانەو نابێ، بە بەڵگەی عەقلی و نەقلی بۆی رون كردەوەو، نامەكەشی ناونا (الحق یقال وللمناقشە مجال)، بە شێوازێكی نەرمی و هێمنی وە بیری هێناوە كە دەسەڵاتەكانی رابردوو بە هۆی لادان لەشەرع و عەدالەت لە ناو چوون، وەعەدالەتی تەواوو راستەقینەش تەنها لە ئیسلامە. ئەمەشی بۆ خەڵك لەسەر مینبەر راگەیاند. دوای ئەوە بە فەرمی لەلایەن حكومەتی (عبدالكریم قاسم) فەرمانی دەستگیر كردنی بۆ دەرچوو لە 1962/4/9، جێ بەجێ كردنی درا دەستی (متصرف) (محافظ) ی نوێ بە ناوی (بدرالدین علی) ستەمكار كە بەندیخانەی پڕ كردبوو لە خەڵكی هەولێر. بۆیە ناچار بوو پاڵ بداتە چیایەكان و بەشداری بكات لە شۆڕشی رزگاریخوازی گەلەكەی و لە پێناو لادانی ستەم و خراپەی دەسەڵات.
شێخی بالیسانی خزمەتی گەلەكەی كرد لە بواری تایبەتی خۆی، ئەویش دادوەری كردن و قەزاوەت و چاكسازی ناوكۆمەل و خەڵك ووشیار كردنەوەو هاندان بۆ راپەڕین لە دژی ستەم و بێ دینی حكومەتی ئەوسای عیراق. بەهۆی راستگۆیی و دڵسۆزی و دەست و دەم پاكی و بیرو بڕوایەكی راست و دوور بوون لە بەرژەوەندی تەسكی كەسی و حیزبی و دەمارگیری خراپ كرا بە سەرۆكی (لێژنەی چاكسازی بەردەوام) لە شۆڕشی ئەوسای گەلی كورد. بەشداری كرد لە كۆنگرەی شەش لە قەڵادزە، ووتارێكی پڕ ماناو گرنگی خوێندەوە لەو كۆنگرەدا كە تیادا باسی (برایەتی و رێكخستنی ریزەكان و مافی نەتەوەو نەبوونی دەمارگیری خراپ و رێزو هەبوونی تەقوای كرد. وە ئاماژەی بەوە دا كە پارچە پارچە بوونی كوردستان لەسەر دەستی خاچ پەرست و رۆژئاوایی یەكان بووە دوای روخانی خەلافەت و مافی خۆمانە كە خەبات بكەین بۆ گەڕانەوەی مافە رەواكانمان تا ئەوكاتەی خەلافەتێكی ئیسلامی راستەقینە دەگەڕێتەوە كە ببێ بە چەتر بۆ هەموو گەڵان. باسی گرنگی بەشداری كردنی زانایانی ئیسلامی كرد لە شۆڕش و بە ئەندام بوونیان لە پێشڕەوایەتی شۆڕش بە تایبەت لە بەر دووخاڵ.
شۆرش پێویستی بە دانانی یاسا هەیە، یاساش دەبێ بە گوێرەی شەریعەتی ئیسلام بێت، چونكە گەلی كورد پەیوەستە بە ئیسلام و شەریعەتەكەی و، رازی نابێ بە جگە لە ناسنامەی ئیسلام و رێبازە پاكەكەی، لە سەروی هەموانەوە خوداش رازی نابێ. لە زۆربەری حاڵەتەكان پێچەوانەیی و دژایەتی لە مابەینی داڕشتنی یاساو شەرعی ئیسلام نیە، بەڵام هەندێ لە زانایان بە هۆی پەیوەست بوونیان بە یەك (مەزهەب) واتێدەگەن ئەوە پێچەوانەی شەرعی ئیسلامە بۆیە دەبێ چەند زانایەكی شارەزا لە هەموو مەزهەبەكان بەشداربن بۆ لانەدان لە ئیسلام و لادانی گومان لە دڵی ئەوانەی زانیاریان كەمەو سادەن. جا ئەو ووتارەی بووە هۆی ئەوەی كە (150) دەنگی هێنا بەبێ بانگەشەو دیعایە كردن بوو بە (عچو مجلس قیادە الپورە) ئەم كارانەی پێ سپێردرا. ئەندامی پێشڕەوایەتی شۆڕش (عضو مجلس قیادە الثورە ایلول الكردیە). قازی گشتی كوردستان (القاضی العام الكردستان). ئەندامی دادگای پێداچوونەوە (عضو محكمە التمیز). هیجرەت كردنی بۆ شارو ووڵاتان لە خزمەتی دین و زانست: بەهۆی لاوازی باری گوزەرانی و دوور بوون لە ماڵ و منداڵ و نەمانی (عبدالكریم قاسم) و چەندان هۆی تر، گەڕایەوە بۆ (كۆیە) و لە شوێنی زانای گەورە (مەلا معصوم) دوای مردنی بوو بە وانە بێژو پێشنوێژو ووتار خوێن و فەتوا دەرو بەردەوام بوو لەسەر هەمان پەیڕەو لە خزمەتی ئیسلام و موسڵمانان و دەنگ و ناو داریەكەی زیاتر بوو خەڵكی زۆر روویان تێ دەكرد لە بەر زایناری و لێهاتووی لە بواری ووتارو رۆنكردنەوەی ئیسلام و شەرع و ناویان نا (مەلای گەورە).
هەروەها چەندە زۆر پێ ی ناڕەحەت بوو جێ هێشتنی كۆیە بەڵام قەزاو قەدەری خوا وابوو بچێ بۆ (كبیسە)لە رۆژهەڵاتی فڕات سەر بە پارێزگای (رمادی) و، بووبە وانە بێژ (مدرس) لە پەیمانگای ئیسلامی لە (تموز/1977)ز دەرچوونی لە كۆیەو گلەیی كردنی خەڵكانێكی زۆر لەسەر ئەم كارەو چەندان هۆكاری تر وای كرد كە لە كبیسە بچێ بۆ بەغدا، چونكە باری دەروونی ناتەواو بوو جا لەبەر ئەوەی لە كبیسەش رازی نەبوون جێ یان بهێلێ ناچار بوو نامە بنێرێ بۆ ئامۆزای خۆی زانای بەناوبانگ (شێخ محمد أبو الخیر زین العابدین) بۆ ئەوەی داوا لە شێخ محمد نیهات بكات و ئەویش لە (حلب – شام) كاریگەری خۆی بخاتە گڕ لەسەر هەوادارانی لە كبیسە و بەڵكی رێگەی بالیسانی بدەن و بچێ بۆ بغداد و كارەكەی سەری گرت و لە أیلول/1970ز گواستیەوە بۆ بغداد. لە بەغداد بوو بە پێشنوێژو ووتار خوێن لە (جامع المصرف) و وانە بێژ لە پەیمانگای ئیسلامی هەتا وەزارەتی پەروەردە دەستی بەسەر پەیمانگا داگرت و مامۆستای بالیسانی یان سەرپشك كرد لە مابەینی (ئەوقاف و پەروەردە)،ئەویش رەحمەتی خودای لێ بێت مزگەوت و خزمەتی دینی هەڵبژارد لە رێگەی وەزارەتی ئەوقاف. دوای دامەزراندنی لە بغداد دەستی كرد بە نووسین و بەرهەمێكی زۆری پێشكەشی پەرتوكخانەی ئیسلامی كرد بە هەردوو زمانی كوردی و عەرەبی، پاشان خۆی خانەنیش كرد لە 1984/12/31، دوایی گەڕاوە مزگەوت بە (تكلیف) لە ساڵی 1986ز. دووجار بە (مرشد دینی) نێردراوە بۆ حەج و پەرتوكێكی لەم بارەوە نووسی.
بەشداری كرد لە كۆنگرەی یەكخستنی رەمەزان و چێژنەكانی ئیسلامی وەكو سەرۆك وەفد لەگەڵ د. حسین محفوظ مامۆستای كۆلیژی ئاداب – بغداد. پاشان هەلبژێردرا بە ئەندامی لێژنەی نووسینی تەفسیرو راڤەی قورئانی پیرۆز لە وەزارەتی پەروەردە. ئەوە بوو تەفسیرەكەی ئاسان و روون یان نووسیەوە بۆ قۆناغەكانی خوێندنی سەرەتای ناوەندی و ئامادەیی. روو بەروو بوونەوەی لەگەڵ رژێمی طاغی صدام و بەعس: دوای چەند ساڵێك شێخ بالیسانی دووچاری ناڕەحەتیەكی زۆر بوو بە هۆی بەرپەرچ دانەوەی بۆ رژێمی ستەمكاری (صدام) و دەمەقالیەكی سەخت روویدا لە مابەینی (مامۆستای بالیسانی) و (عزت إبراهیم الدوری) جێگری (صدام حسین)ی سەرۆكی ئەوسای عیراق. مامۆستای پایەبەرز زۆر لێزانانەو بوێرانە باسی ئەو گەندەڵی سیاسی و ئەخلاقی و زوڵم و ستەمی كرد كە ڕژێمی عیراق دەرهەق بەگەڵ و ووڵاتەكەی خۆی دەكات بە تایبەت بە گەلی كورد. ئەوەش بووە هۆی ئەوەكە جارێكی تر رێی لێ بگیرێ لە دەوام و كارەكەی خۆی و دوور بوون لە خزمەتی مزگەوت. دوای ئەوە ماڵەكەی خۆی كردە شوێنی خزمەتكردنی زانست و دین و مرۆڤایەتی بەتایبەتی بۆ موسڵمانان.
وەفات و ناشتنی:
لەسەر ئەم حاڵە ماوە تا لە (24/ژی العقدە/1415)ه – 24/نیسان/1995) لە تەمەنی (77) ساڵی بە هۆی نەخۆشیەوە ماڵ ئاوایی لە دونیا كردو بەرەو میهرەبانی و سۆزی پەروەردگاری جیهانیان گەڕایەوە (رەحمەتی خودای لێ بێ). خەڵكی بەغداد زۆر بەوە فایانە تەرمەكەیان ناشت لە قەبرستانی شێخ عبدالقادر گیلانی (رحمە الله تعالی) دوای ئەوەی بە هەزاران هەزار كەس رێپێوانیان ئەنجام داو بووە هۆی راوەستان و گیرانی رێگا سەرەكیەكانی هاتووچۆ، بۆیە یەكێك لە مامۆستایانی شاری بەغدا گوتی ئەوە (50) ساڵە ناشتنی مردووی ئاوە هام لەم شارە نەدیتووە. وە خەڵكی پۆل پۆل و چەندان جار بەدوعاو لاڵانەوەو كۆڵپەی گریان نوێژیان لەسەر دەكرد.
چونكە مامۆستا سەڵماند بووی كە مرۆڤ دۆستەو خزمەتی هەموو خەڵكانی كرد بوو لە سەرووی هەمووشیان خزمەتی ئیسلام. هەزاران هەزار رەحمەت بڕژێ بەسەر گیانی و خودا لێ ی خۆشببێ و پلەی بەرزبكات لە بەهەشتدا.
خێزان و مامۆستاو قوتابیەكانی: خاوەنی یەك خێزان و یەك كچ و چوار كوڕ بوو. لە مامۆستایەكانی كە دەرسی لا خوێندوون: باوكی خۆی شێخ گه بالیسانی برا گەورەی شێخ علی شێخ گه برای دایك و باوكی شێخ عمر شێخ گه خاڵی مەلا أحمدی توتمێ م. مەلا عبدالقادر محمد جرجیس بالیسانی هەروەها (م. مەلا عبدالله سكتانی، م. مەلا مصگفی توتمی، مەلا محمد سماندارەیی، م. مەلا محمد سكتانی (كاكەمەلا)، م. مەلا عبدالرحمن غەریبۆكەیی) رەحمەتی خودایان لێ بێت. ئەو كەسایەتیانەی كە لێ یان فێر بووەو سوودی لێ بینیون: م. مەلا فندی هەولێر لە شێوازی دەرس ووتنەوە. هەرەوەها م. مەلا عبدالله سكتانی و مەلای گەورەی كۆیی م. محمد عبدالله جلی زادە. وە زۆر دڵی خۆش بووە بە بانگخوازە نوێ یەكانی جیهانی ئیسلامی وەكو (سید قطب و محمد غزالی و شكیب أرسلان)، دیگوت سەر لە نوێ تازە ئیسلام بووینەوە و ئیسلاممان ناسیەوە لە رێگای ئەوانەوە.
قوتابی زۆری هەبوون و زۆر كەس پێ گەیشتن لە سەر دەستی ئەو وەكو:
مەلا عبدالرحمن شمسولەیی. 2. م. مەلا عپمان عاللائی 3. سید محمد تەلەرخیمی. 4. هەردوو كوڕەكەی (د.أحمد و د.حسین). 5. مەلا مصطفی بیارەیی. 6. م. مەلا أحمد إمام. 7. م. مەلا رۆوف دولەژێری. 8. م. مەلا عبدالله نور بەخشی 9. مەلا عبدالكریم جانی. 10. م. مەلا عبدالحمید دارەبەنی. 11. م. محمودی بەحركەی 12. شێخ عبدالوهاب الاعظمی 13. م. مەلا محمد صادق ویسی (سلمان پاك). 14. شێخ مولود تركی. 15. د. فهمی قزاز. 16 شێخ عبدالستار عبدالجبار. 17. د. عبدالقادر عانی 18. شێخ شاكر جمعە كبسی. 19. د. محمد صابر. 20. د. عبد السلام كبیسی. 21. د. رافع عانی. 22. شێخ فۆاد 23. د. یوسف الحسان. بەرهەمە زانستیەكانی: زۆر بەرهەمی زانستی بەزمانی كوردی عەرەبی جێ هێشت لە بواری عقیدەو تفسیر و فقە أصول و .. وەكو 1. (حسن البیان فی تفسیر القران) بە عەرەبی. دەنگی ناو دڵمە تەفسیری جزْ عم چەندانی تر. لە عقیدەدا وەكو: 1. القول السنی فی أسماء الله الحسنی. 2. (العقیدە البالیسانیە).. و چەندانی تر لە فقە و أصول: 1. هذا رأی و هذا مذهبی 2. (القول الجامع فی مسائل اختلف فیها الا‌حناف والشوافع). كیف تحج وكیف تعتمر. وە چەندانی تر وە هەروەها لە بواری مێژوو داستان و پەندو ئامۆژگاری و پەروەردەی منداڵ و شیعرو ئەدەب بۆ زانینیان زیار دەكرێ بگەڕێنەوە سەرچاوەكانی ئەم نووسینە. خوو رەوشتی و هەلوێستەكانی: لە خوو رەوشتەكانی زۆر سەخی و بەڕێز و خۆبەكەم زان و دوور لە (تكبر) بوو شێوازیی دەرسی گوتنەوەی زۆر بەسوود بوو، زۆر خۆشەویست بوو لەناو خەڵكی لە كوردو عەرەب، لە گەڵ مێوان زۆر بە رێز و خۆش خوان بوو. هەروەها سینگێكی فراوان و عەقلێكی كراوەی هەبوو رەئی بەرامبەری گوێ ئەدایەو دەمارگیرنە بوو بۆ رەئی و مەزهەبی خۆی. وە زۆر بەغیرەت بوو لەسەر دین و خاك و شەرەف و نامووس. خۆی لە شوبهە بە دوور دەگرت و بۆ دینی خوا (احتیاطی )دەكرد، لەگەڵ ئەوەش بۆ خەڵك فەتوای سەهل و ئاسان بوو، كێشەكانی حەل دەكرد، بەتایبەت لە معامەلات و مارەیی و گلاق. لە بیرو باوەڕو مەبدەئی ئیسلام دا زۆر خۆگر و دامەزراو بوو تنازول ی نەدەكرد. لە قسەو گوتارو مەجلیسی دا زۆر راشكاوانە بوو قەت ریایی و دوو روویی نەدەكرد، دەیگووت ئەوەی لەسەر مینبەر دەیڵێم هەر ئەوە لە دەروون و ژێر بەتانی بیری لێ دەكەمەوەو لێكی دەدەمەوە.یەك لە برادەرە نزیكەكانی داوای لێ كرد هەندێك خاتری خەڵكی عەوام بگرێ و بڕەك بۆیان شل بكات ووتی ئەوەی دینی لە خەڵك تێكداوە بەدواكەوتنی زانایانە بۆ هەوای خەڵكان، دەبێ خەڵكی بەدوای مامۆستاو زانایان بكەون نەك بەپێچەوانە، من قەت لەسەر حسابی دینم چاوم لە ماڵ و سامانی خەڵك نیە (لە ووتەكانی دەیگووت لەلای من دانیشتن و هەڵكردن لەگەڵ دوو جۆرە خەڵك زەحمەتە ئەوەم پێناكرێ یەكەم: دەوڵەمەندو خوا پێداو دووەم: دەسەڵاتدارو بەرپرسەكان چونكە ئەوان دەیانەوێ بە هەواو شهوەتی ئەوان بڕۆم منیش ئەوە ناتوانم. لە ووتەكانی دەیووت ( دین و سیاسەت لەیەك جیا نابێتەوە مەبەست پێی سیاسەتی شەرعی بوو، نەك سیاسەتی درۆو دەلەسە). پەیوەندی لەگەڵ زانایانی سەردەمی خۆی زۆر باش بوو رێزو برایەتی پێوە دیار بوو لەگەڵ نیەت پاكی و دڵ سافی و عوزر بۆ یەكتر هێنانەوەو بە هەنجەت نەبوون لە یەكتری.
وە هەڵوێستەكانی زۆر رێكوپێك بوو (بەغیرەت و نەترسی) پێوە دیار بوو لەگەڵ دانایی و حیكمەت و لێزانی. لێبوردە بوو بەرامبەر بە تەیارو ئەفكارو مەزهەبە ئیسلامیەكان و لێی نە دەخوێندن بە خراپە. لە رایەكانی: پێی وابوو بۆ (مفتی) دروستە لەسەر هەر مەزهەبێك بێت فەتوا بدات لەبەر بەرژەوەندی موسڵمانان و دۆزینەوەی رێگە چارەو لادانی زەحمەتی و ناخۆشی. پێی وابوو لادان لە مەزهەب ئاسایی یە بەڵام نەك بە هەواو شەهوەت. وەڕای وابوو یاسادانان بەبێ گەڕانەوە بۆ قوڕئان و سوننەت و رای زانایان، دروست نیە و بەڵك و هاوبەشی دانانە بۆ خودا، چونكە مافی یاسادانانی رەها تەنها هی پەروەردگاری بوونەوەرە (الله) جل جلاله ڕای وابوو ئەوانەی ناچار دەكرێن بێ ویستی خۆیان حوكمی پێچەوانەی ئیسلام جێ بەجێ بكەن ئەوانە كافرو مشرك نین، بەڵام ئەوانەی بەحەڵاڵی دەزانن و بەویستی خۆیان هەڵی دەبژێرن ئەوان كافرن. پێی وابوو سیستەمی ووڵات دەبێ لە سەر شوڕابێت. پێی وابوو ئیسلام نەهاتووە هەموو عادات داب و نەریتێكی خۆی لاببات مادام پێچەوانە نیە لەگەڵ بنەمای ئیسلام، چونكە ئیسلام دژایەتی بەها بەرزەكان ناكات بەڵكو لە بێژنگی دەدات و پاكی دەكاتەوە لە (خوڕافیات و نەزانی و بیدعات و شركیات). ئەمەو چەندان رای فكری و فقهی جۆراو جۆر كە لەسەرچاوەكان ئاماژەی پێ كراوە. سەرچاوە: 1) من كێم؟ من چیم؟ دەست نووسە هی شێخ محمد بالیسانی. 2) الشیخ محمد طه‌البالیسانی و جهودە فی الفقه والاصول. رسالە ماجستیر/ صدرالدین قادر.
ئه‌م بابه‌ته له مالپه‌ری چرای رووناکی وه‌رگیراوه
|